Motyw tańca śmierci. Omów zagadnienie na podstawie „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Opracowanie jawnego pytania na maturę

Wstęp: Śmierć w naszej kulturze kojarzona jest z głębokim smutkiem i żałobą. Wciąż stanowi temat tabu, nie mówi się zbyt wiele o tym, jak wygląda ostatni moment życia człowieka. Wypiera się myśl o tym, że nasi bliscy kiedyś umrą, bo jest ona zbyt bolesna. Tymczasem w średniowieczu, kiedy przez epidemie i nierozwiniętą jeszcze medycynę ludzie umierali dużo częściej niż obecnie, temat śmierci był bardziej powszechny.

Teza: W epoce tej sposobem na pogodzenie się z powszechnością śmierci był popularny motyw danse macabre – tańca śmierci, który niósł ze sobą ważne przesłanie, mówiące o tym, że śmierć dotyka każdego i zawsze trzeba być na nią przygotowanym/ną.

Odwołanie do „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”: Sztandarowym utworem średniowiecznym, który ukazuje wizerunek śmierci, a także motyw tańca śmierci jest „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Kostucha została w nim spersonifikowana, a więc przedstawiona jako osoba. Mistrz Polikarp prosił, by ujrzeć ją taką, jaka jest. Ukazała mu się więc przerażająca kobieta: łysa, z chustą na głowie, chuda, blada i o żółtej twarzy. Nie miała nosa ani warg, cała się błyszczała, a z jej oczu sączyła się krew. Polikarpowi jawiła się jako ludożerca, zgrzytała zębami, miała krzywą twarz, a w ręku dzierżyła kosę.

Postać śmierci przedstawiona w utworze wyglądała niczym trup lub osoba chora na jedną z szerzących się w średniowieczu chorób zakaźnych. Taki wizerunek przerażał i budził obawy nie tylko u bohatera (Polikarp, widząc Śmierć, pada na ziemię, jest przestraszony), ale także ówczesnego odbiorcy. Warto w tym miejscu przypomnieć początek utworu. Rozpoczyna się on apostrofą początkowo do Boga, a później do ludzi, którzy nie chcą słuchać o śmierci. Podmiot liryczny zwraca się do nich, podkreślając, że każdy kiedyś będzie musiał poznać śmierć. Przerażająca postać kobiety i groza zawarta w jej wizerunku miały przypomnieć człowiekowi hasło epoki średniowiecza: memento mori (pamiętaj o śmierci).

Śmierć w rozmowie z Polikarpem mówi o tym, że nie zapomina o nikim, przychodzi do młodych i starych, biednych i bogatych, ludzi żyjących w zgodzie z wartościami i wielkich grzeszników. Szczególną przestrogę kieruje do tych ostatnich, co również oddziałuje na odbiorców. Człowiek ma wciąż szansę, by się nawrócić, zmienić swoje postępowanie, wówczas, gdy Śmierć go odwiedzi, nie będzie musiał się już obawiać, będzie miał świadomość, że czeka go życie wieczne.

Postać Śmierci pokazuje więc uniwersalny wymiar tego wydarzenia, wzbudza grozę, która jednak ma doprowadzić do zmiany i życia ku chwale bożej. Motyw tańca śmierci zawarty jest w wyliczeniach bohaterki i prawdzie, że „do tańca” porywa ona wszystkich – niezależnie od ich wieku, statusu społecznego, majątku czy okoliczności życiowych i sytuacji, w której aktualnie się znajdują.
Nie brakuje jednak w wizerunku śmierci przedstawionym w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” elementów komicznych.

Polikarp to osoba niezwykle szanowana, a tymczasem w obliczu spotkania ze Śmiercią staje się on raczej pokornym uczniem, zadającym proste pytania. Śmierć z kolei mówi prostym językiem, o tym, jak przychodziła po wielkich dostojników ziemskich, opowiada w sposób swobodny, nie zwracając uwagi na powagę sytuacji. Widzimy więc, że motyw tańca śmierci przedstawiony w utworze łączy ze sobą ważną prawdę (umrzeć musi każdy) z komizmem.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Motyw tańca śmierci zauważyć możemy nie tylko w literaturze, ale także w malarstwie. Warto tu jako przykład podać jedno z malowideł, które znajduje się w kościele ojców Bernardynów w Krakowie. Jest ono zatytułowane „Taniec śmierci”. W jego centralnym punkcie widzimy ludzi stojących w kole. Każdy z nich po swojej prawej i lewej stronie ma szkielet, który trzyma go za ręce.

Kiedy lepiej przyjrzymy się osobom widocznym na malowidle, możemy dostrzec, że są wśród nich elegancko ubrane kobiety, noszące pełne przepychu suknie, ale także ludzie ubodzy (co również można zauważyć, przyglądając się ich strojom). Ludzie ci tańczą w kółku ze śmiercią, których uosobieniem są tutaj szkielety. Centralny punkt przypomina o najważniejszym założeniu danse macabre – do tańca śmierci zapraszani są wszyscy, bez wyjątku.

W dolnej części obrazu możemy zauważyć muzykantów, którzy grają, by inni mogli tańczyć. Co ciekawe, stoją nad nimi kościotrupy, które niejako podpowiadają im, co mają grać. W lewym dolnym rogu widzimy dwie postaci z atrybutami: owocem i wężem. To Adam i Ewa – pierwsi rodzice – którzy są sprawcami tego, że śmierć weszła do życia człowieka. Z kolei w lewym górnym rogu widzimy Jezusa umierającego na krzyżu – Jego postać przypomina, że odkupił On ludzi, a więc Ci, którzy podążają za Chrystusem i żyją w zgodzie z jego nauką (jak wierzą chrześcijanie) nie muszą obawiać się śmierci, bo czeka ich nagroda w niebie.

Taniec śmierci przedstawiony na tym obrazie kolejny już raz pokazuje ważną prawdę, głoszącą, że niezależnie od naszego wieku, majątku czy innych okoliczności – musimy umrzeć. Jak przystało na malowidło kościelne, a także ideały wyznawane w średniowieczu – dla człowieka jest jednak nadzieja, a mianowicie życie wieczne.

Inne przykładowe konteksty:

• Film „Siódma pieczęć” (reż. Ingmar Bergman);
• „Taniec Śmierci” replika fresku z XV wieku.

Podsumowanie: Motyw danse macabre nie bez przyczyny był popularny właśnie w średniowieczu. Powszechność śmierci, a także uniwersalizm epoki, w którego skład wychodziła wiara chrześcijańska, sprawiały, że ludzie potrzebowali usłyszeć tę ważną prawdę o nieuchronności śmierci, ale też nadzieję, że jest dla człowieka ratunek w postaci zbawienia. Nie bez przyczyny mówimy o tym motywie także i dzisiaj – warto przypomnieć go ludziom myślącym, że ich bogactwo czy inne dobra materialne będą trwać wiecznie.

Przypominamy przebieg i najważniejsze zasady związane z maturą ustną w 2024 roku. Egzamin składa się z dwóch zadań:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak przebiega matura ustna z polskiego 2024? Egzamin trwa łącznie 30 minut i składa się z następujących części:

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać na egzaminie ustnym z języka polskiego, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Przed maturą warto zapoznać się z listą jawnych pytań na egzamin 2024: