80. rocznica powstania Armii Krajowej. Łęczyckie struktury tej organizacji

Struktury AK-owskie istniały również w Łęczycy i regionie. Siedzibą komendy obwodu łęczyckiego był Ozorków. Obwód (pod nazwą ,,Ogrody”) wchodził w skład okręgu łódzkiego AK. Na czele lokalnej komendy stanął Edmund Czerwiński ps. Czesław. Rejony działania miały swoje kryptonimy np. Tum - ,, Fara” , Łęczyca -,,Gród”. Ze względu na to, że region łęczycki graniczył z Generalnym Gubernatorstwem, Armia Krajowa zajmowała się akcjami przerzutowymi. Prowadzono też działalność wywiadowczą, wojskową i gospodarczą. Szczególną rolę odegrała wieś Tum, gdzie specjalizowano się w podrabianiu kartek żywnościowych, a niejednokrotnie dokumentów tożsamości. Działalność AK w naszym regionie przerwały aresztowania latem 1944 roku. W trakcie śledztwa nie wydano nikogo, jednak AK w Łęczycy przestała istnieć. Świadectwem działalności łęczycan i mieszkańców regionu w strukturach AK są zachowane dokumenty i opowieści gromadzone przez rodziny, nieżyjących już żołnierzy AK.

Dzięki uprzejmości córek państwa Henryki i Czesława Tomczaków - Ewy Pawałowskiej i Mirosławy Izydorczyk dysponujemy materiałami dotyczącymi działalności ich rodziców w Armii Krajowej.

Henryka Tomczak urodziła się w 1926 roku w Holendrach (gmina Świnice Warckie). Do Armii Krajowej wstąpiła w sierpniu 1943 r. Należała do I plutonu IV Kompanii Okręgu Łódzkiego. Otrzymała pseudonim „Hanka”. Po przeszkoleniu pełniła funkcję sanitariuszki i łączniczki. Henryka Tomczak była przygotowywana do wzięcia udziału w akcji ,,Burza” która w sierpniu 1944 roku została odwołana. Działalność w AK trwała do stycznia 1945 roku, kiedy to komendant generał Leopold Okulicki, wydał rozkaz zwalniający żołnierzy AK ze złożonej przysięgi wojskowej. Już w listopadzie 1945 roku ,,Hanka” przystąpiła do dywersyjnego oddziału partyzantów Ruch Oporu - Armia Krajowa (RO-AK). Był to oddział zbrojny pod dowództwem Bronisława Kupisa ps. Abażur 101 a terenem działań był m.in. okolice Wartkowic, Uniejowa, Poddębic i Łęczycy. Do oddziału wstąpili też inni członkowie rodziny m.in. Adam Malinowski, tata Henryki Tomczak. Przysięgę złożono w domu rodzinnym w Holendrach. Henryka Tomczak zachowała pseudonim z okresu okupacji - ,,Hanka” i otrzymała funkcję łączniczki. Przekazywała informacje dotyczące akcji rozbrojenia posterunków Milicji Obywatelskiej np. w Świnicach i Uniejowie. Zadaniem ,,Hanki” była też obserwacja działaczy komunistycznych i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Ponadto Henryka Tomczak, wraz ze swoją mamą Marianną Malinowską, gotowała posiłki dla żołnierzy, prała i czyściła ubrania AK-owców. Dużym wydarzeniem dla oddziału ,,Abażura 101” oraz dla całej wsi Grodzisko koło Świnic Warckich było przybycie oddziału do kościoła na pasterkę 24 grudnia 1945 roku. W grupie tej był Czesław Tomczak (przyszły mąż Henryki - pobrali się w sierpniu 1950 roku). Działalność ,,Hanki” trwała do momentu rozbicia grupy ,,Abażura 101” - została aresztowana w nocy z 18 na 19 lutego 1946 r. Aresztowano również jej ojca Adama Malinowskiego, który niejednokrotnie wraz z córką jeździł własnym zaprzęgiem do punktów kontaktowych AK np. W Wąkczewie, Kozankach Wielkich, Biernacicach czy Zbylczycach.

Henryka Tomczak przebywała w więzieniu dla kobiet przy ul. Gdańskiej w Łodzi. Adam Malinowski trafił do więzienia dla mężczyzn przy ul. Kopernika, a następnie trafił do więzienia w Rawiczu. W 1946 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi skazał Henrykę Tomczak (wówczas jeszcze Malinowską) na 2 lata pozbawienia wolności i na rok utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych. Natomiast Adam Malinowski otrzymał wyrok 6 lat pozbawienia wolności i 3 lata pozbawienia praw publicznych i obywatelskich. Na mocy amnestii z 1947 roku sąd anulował wyrok, ale Henryka Tomczak przebywała już w więzieniu rok i 38 dni. Wyszła 25 marca 1947 r. Kara Adama Malinowskiego została skrócona do 3 lat. Po wyjściu z więzienia Henryka Tomczak bardzo często była wzywana do Urzędu Bezpieczeństwa w Turku, gdzie nękano ją ciągłym pisaniem obszernego życiorysu. Była także inwigilowana przez konfidentów z Urzędu Bezpieczeństwa. Represje te trwały do 1956 r. W 1991 roku Henryka Tomczak została zrehabilitowana przez Sąd Wojewódzki w Łodzi. Za swoją patriotyczną działalność otrzymała wiele odznaczeń, m.in. odznakę pamiątkową Akcji ,,Burza”, Krzyż Armii Krajowej, odznakę ,,Weterana walk o niepodległość”, Krzyż walki o niepodległość, Krzyż więźnia politycznego, a w 2000 roku została mianowana przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej podporucznikiem Wojska Polskiego. Henryka Tomczak zmarła 21 sierpnia 2009 roku. Jest pochowana na cmentarzu katolickim w Łęczycy. Z rozmowy z córkami wynika, że dla Henryki Tomczak życie z piętnem niesłusznego wyroku było bardzo trudne a sam pobyt w więzieniu w Łodzi to ogromne upokorzenie i cierpienie (długie przesłuchania, podczas których poniżano i torturowano więźniów). Mąż ,,Hanki” Czesław Tomczak urodził się w Świnicach Warckich .Od marca 1943 roku działał w Armii Krajowej pod pseudonimem „Topola”. Otrzymał przydział do placówki w Świnicach, gdzie pełnił funkcję grupowego. Działalność trwała do wyzwolenia w styczniu 1945 r. Latem 1945 roku został powołany do wojska, ale nie stawił się. Funkcjonariusze UB przywieźli go do Modlina, gdzie otrzymał przydział do szkoleniowego batalionu czołgów. Jesienią 1945 roku wyjechał na przepustkę do domu w Świnicach Warckich i tu skontaktowano go z grupą ,,Abażura 101”. Przystąpił do oddziału i otrzymał pseudonim ,,Burza”. Najważniejszą akcją było rozbrojenie posterunku MO w Świnicach i Uniejowie, usiłowanie odbicia kolegi z oddziału z posterunku w Wartkowicach, potyczka z UB w Wilamowie. W grudniu 1945 roku Czesław Tomczak otrzymał stopień kaprala i został mianowany dowódcą drużyny. Działalność oddziału trwała do lutego 1946 roku - do momentu aresztowań. Czesławowi Tomczakowi udało się uniknąć aresztowania i ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem ,Jan Wincior do marca 1947 r. Za swoją patriotyczną działalność otrzymał w 1994 Krzyż Armii Krajowej. Czesław Tomczak zmarł w 23 listopada 2013 r. Został pochowany w tym samym grobie, w którym spoczywa żona Henryka Tomczak.

Na cmentarzu w Łęczycy pochowany jest też Tadeusz Paderewski pseudonim Jur - ukochany dziadek pana Andrzeja Malinowskiego. Urodził się w Łomży, ale od 1932 do 1940 roku mieszkał z rodziną w Łęczycy. We wrześniu 1940 roku dostał się do Warszawy, gdzie przebywał aż do upadku powstania. Był czynnym członkiem ruchu oporu w Armii Krajowej oraz w Szarych Szeregach. Działał m. in. w słynnym batalionie ,,Parasol”. W 1943 roku ,,Jur” ukończył szkołę podchorążych okręgu warszawskiego Armii Krajowej. Miał stopień sierżanta podchorążego. Tadeusz Paderewski był uczestnikiem Powstania Warszawskiego. Walczył na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Został ranny i wywieziony do jenieckiego szpitala znajdującego się na terenie Niemiec. Później przebywał w obozie jenieckim Stalag IV B w Mühlbergu. Kiedy obóz został wyzwolony przez Amerykanów, trafił do polskiego ośrodka wojskowego koło Norymbergi.

Już w październiku 1945 roku powrócił do Łęczycy i mieszkał tu do 1954 r. Za swoje bohaterskie czyny został uhonorowany wysokimi odznaczeniami m.in.. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim. Zmarł w 1999 roku i został pochowany na cmentarzu w Łęczycy.

W czasach komunistycznych panowała zmowa milczenia o żołnierzach Armii Krajowej. Po upadku komunizmu środowiska AK-owskie zaczęły się aktywizować. 16 grudnia 1990 roku w Łęczycy miało miejsce zebranie założycielskie i powołano do życia Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Członkowie wybrali zarząd, którego przewodniczącym został Zdzisław Adamiec, wiceprzewodniczącym został Zygmunt Grabarczyk, sekretarzem Aurelia Kowalczyk a skarbnikiem Zenon Borucki. Do tego Koła należeli również Henryka i Czesław Tomczakowie oraz Tadeusz Paderewski (był wieloletnim prezesem). W 1992 roku świętowano 50. rocznicę powstania Armii Krajowej. W maju tego roku odbyła się na dziedzińcu zamkowym uroczystość odsłonięcia tablicy poświęconej poległym w okresie II wojnie światowej żołnierzom AK z naszego regionu. Niestety, obecnie Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Łęczycy nie istnieje. Wielu żołnierzy odeszło już na wieczną wartę…

- Dziękujemy za informacje i zdjęcie p. Ewie Pawałowskiej i p. Mirosławie Izydorczyk oraz p. Andrzejowi Malinowskiemu, bez których nie powstałby ten artykuł. Zwracamy się z prośbą do rodzin żołnierzy AK o zgłaszanie się do Towarzystwa Miłośników Ziemi Łęczyckiej z wszelkimi informacjami. Chcemy upamiętnić wszystkich AK-owców, którzy walczyli o niepodległą i demokratyczną Polskę. Prosimy o kontakt pod numerem telefonu 695 615 682 (po godzinie 16.). W imieniu Zarządu TMZŁ - prezes Monika Borkowska